Schijnzelfstandigheid is een veelvoorkomend fenomeen: het is de illusie van zelfstandigheid in ondernemerschap. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer je als zzp'er of freelancer werkt, maar eigenlijk maar 1 of 2 opdrachtgevers hebt. In dat geval ben je van een vaste partij afhankelijk voor je inkomsten.
Schijnzelfstandigheid heeft voor zelfstandig ondernemers enkel nadelen, maar toch komt het veel voor. Opdrachtgevers ondervinden er namelijk meerdere voordelen aan. Zo zijn zij niet verantwoordelijk voor het afdragen van premies en kunnen ze jou dwingen vervanging te zoeken mocht je een keer vrij willen of ziek zijn. Ook kunnen ze snel van je af wanneer zij zelf een periode minder opdrachten krijgen en kosten willen drukken. Voor hen voordelig, maar voor jou als zelfstandige natuurlijk nadelig.
Reden genoeg dus om schijnzelfstandigheid te voorkomen. Het identificeren ervan is echter niet altijd even makkelijk. We beginnen dit artikel met een aantal voorbeelden van schijnzelfstandigheid, zodat je de signalen leert herkennen. Vervolgens kijken we naar manieren om te voorkomen dat je zelf in een positie van schijnzelfstandigheid terechtkomt.
Schijnzelfstandigheid herkennen
Een situatie van schijnzelfstandigheid heeft vaak de volgende kenmerken:
- Je kunt niet je eigen uren indelen.
- Je moet toestemming vragen voor het nemen van vakantie.
- Je hebt geen zeggenschap over de manier waarop je het werk uitvoert.
- Je mag geen andere opdrachten aannemen.
- Je hebt geen eindverantwoordelijkheid over je geleverde werk.
- Je bent niet bevoegd veranderingen aan te brengen in processen en systemen.
En toch kun je, zelfs als geen van deze punten aan de orde is, in een situatie van schijnzelfstandigheid zitten. Laat me dit uitleggen aan de hand van een voorbeeld.
Stel, je werkt als zzp’er in de bouw. Je kunt je inschrijven voor de shifts die jou uitkomen, je hoeft geen vervanging te regelen wanneer je een keertje niet kan, je bent verantwoordelijk voor je geleverde werk en hebt de vrijheid procesverbeteringen aan te kaarten en door te voeren. Zelfs dan kan er sprake van schijnzelfstandigheid zijn wanneer jij er zelf voor kiest geen andere opdrachten aan te nemen.
Dat zit als volgt: wanneer jij voor langere tijd, bijvoorbeeld een half jaar of langer, enkel voor dezelfde opdrachtgever werkt, word je voor je inkomsten afhankelijk van die partij. Mochten zij zelf ineens minder opdrachten krijgen, dan is er ook voor jou geen werk meer en vallen je inkomsten weg. De opdrachtgever is niet verantwoordelijk voor jouw inkomsten. Jij hebt er zelf voor gekozen maar voor één opdrachtgever te werken, maar daardoor ben je afhankelijk geworden van slechts één partij. Zo heb je jezelf in een situatie van schijnzelfstandigheid geplaatst, ongeacht of de Belastingdienst dit zo ziet of niet.
Nu zul je in de bouw waarschijnlijk een netwerk hebben en snel weer een nieuwe opdracht kunnen krijgen. Er bestaat echter een gevaar dat dit een herhaling van stappen wordt waarmee je jezelf in een onstabiele situatie houdt. Meerdere opdrachtgevers geven altijd meer stabiliteit en meer veerkracht, mocht iets niet zo lopen als je verwacht.
Schijnzelfstandigheid aankaarten
Wanneer je in een situatie van schijnzelfstandigheid terechtkomt die wel aan de eerder genoemde kenmerken voldoet, is het van belang dit aan te kaarten bij je opdrachtgever. Het is aan hen om jou betere voorwaarden aan te bieden of een positie in loondienst te geven mocht jij dat willen. Dit aankaarten wil je echter zorgvuldig doen. Het is niet de bedoeling dat je je opdracht kwijtraakt door voor jezelf op te komen.
Als eerste kun je, na het lezen van het aangeboden contract, aangeven dat je de inhoud van het contract graag samen met de opdrachtgever door wil lopen. Op die manier geef je een opzet voor een open gesprek maar weet je opdrachtgever ook dat je serieus bent over het werk dat je aanneemt en de voorwaarden waaronder je dat doet.
Een tweede manier is om, na het lezen van de aangeboden overeenkomst, bij de opdrachtgever aan te kaarten dat er bepalingen in de overeenkomst staan die niet stroken met jouw manier van werken. Uiteraard wil je hier graag over met ze in gesprek zodat jullie tot een gezamenlijke oplossing kunnen komen. Op deze manier is het voor de opdrachtgever direct duidelijk waar het gesprek over zal gaan. Dit is een directe manier van aanpak, wat sommige opdrachtgevers tegen de haren in kan strijken. Daar staat tegenover dat zij jou natuurlijk goede voorwaarden moeten bieden, dus als jij sterk in je schoenen staat kun je hier gewoon voor gaan.
Als derde optie kun je zelf documenten voor je laten spreken. Wanneer jij je eigen algemene voorwaarden opstelt, dan kun je aankaarten dat jij enkel onder deze voorwaarden werkzaamheden verricht. Nu komt het vaak voor dat grotere bedrijven in hun contracten hebben opgenomen dat ze de algemene voorwaarden van hun opdrachtnemers expliciet verwerpen. Daar wil je dan natuurlijk niet voor tekenen. Stel jij zelf offertes op, dan kun je daarin natuurlijk opnemen dat jouw eigen algemene voorwaarden van toepassing zijn. Krijg jij een akkoord op de offerte, dan is dit ook een akkoord op de voorwaarden waaronder je werkt.
Uiteraard kun je altijd naar je opdrachtgever toestappen en aangeven dat jij niet van constructies van schijnzelfstandigheid gediend bent en onder deze voorwaarden de opdracht niet aanneemt. Sommige opdrachtgevers zullen hier respect voor hebben en met een oplossing komen. Anderen zullen je direct als opdrachtnemer laten vallen.
Heb jij een buffer voor één maand en niet voor nieuwe opdrachten op de agenda staan, dan wil je het gesprek over schijnzelfstandigheid misschien voorzichtiger aangaan dan wanneer je een half jaar aan buffer hebt en weet dat je zo een andere opdracht kunt krijgen. Wat jouw manier van aanpak ook is: weet dat jij in je recht staat om als ondernemer een zelfstandige positie af te dwingen met betrekking tot jouw werkzaamheden en rol binnen het bedrijf van de opdrachtgever.
Sterker nog: de Belastingdienst kan jou een boete opleggen wanneer je als schijnzelfstandige te werk gaat.
Schijnzelfstandigheid en de Belastingdienst
Voorjaar 2024 heeft de Belastingdienst aangekondigd weer actief te gaan controleren op constructies van schijnzelfstandigheid. Het kader hiervoor is momenteel in de maak en officieel is het de ambitie om hier in 2025 mee aan de slag te gaan. Er zijn echter ook berichten dat de Belastingdienst al met de eerste controles begonnen is.
Handhaving op schijnzelfstandigheid kan vergaande gevolgen hebben voor opdrachtgevers die van constructies van schijnzelfstandigheid gebruik maken. Zo zullen ze loonheffing en sociale premies met terugwerkende kracht terug moeten betalen over de periode dat iemand als schijnzelfstandige bij hen heeft gewerkt. Ook kunnen ze een boete opgelegd krijgen tot 100% van het te betalen bedrag. Heeft de opdrachtgever bewust iemand in een constructie van schijnzelfstandigheid laten werken, dan kan de boete hoger uitvallen.
Ook de zelfstandige komt er niet zonder kleerscheuren vanaf. Naast dat óók de zzp’er de niet afgedragen loonbelasting en sociale premies met terugwerkende kracht zal moeten betalen, worden ook hier boetes uitgedeeld:
- De boete voor het niet afdragen van de loonbelasting en premies kan oplopen tot 50% van het verschuldigde bedrag.
- De boete voor het bewust niet betalen van de loonheffing en premies door opzettelijk in een constructie van schijnzelfstandigheid aan het werk te gaan, kan oplopen tot 100% van het te betalen bedrag.
Nu zal de Belastingdienst waarschijnlijk niet bij beide partijen aankloppen en maar van één van de twee verwachten dat de loonheffing en sociale premies terugbetaald worden. Je kunt er op voorhand echter niet zeker van zijn of ze dit zullen verwachten van de opdrachtgever of van jou als zelfstandige. Daarnaast heb je, wanneer er wordt besloten dat je als schijnzelfstandige werkt, ook geen recht meer op ondernemersaftrek. Dit kan vervelende gevolgen hebben voor je portemonnee.
Reactie plaatsen
Reacties